Altın pasaport hakkında az bilinenler: Yatırımla vatandaşlık veren ülkeler

Son yıllarda Türkiye’de de uygulanmaya başlanan yatırımla vatandaşlık konusunda ülke içinde hem olumlu hem de olumsuz görüşler bulunuyor. Ancak benzer tartışmalar birçok farklı ülkede de yapılıyor. BBC Türkçe’den Mahmut Hamsici ise bu tartışmaların ortasında yatırımla vatandaşlık alma olarak bilinen altın pasaport hakkında merak edilenleri derledi. Yatırımla vatandaşlık için ‘altın pasaport’ tanımı kullanılıyor. Ancak bu, yatırımla oturum izni sağlayan ‘altın vizeden’ farklı bir uygulama. ‘Altın pasaportta’ yabancılar, belli bir miktar parayla bir ülkeye, o ülkenin istediği ek şartları da kabul edip yatırım yapıyor ve o ülkenin vatandaşlığını elde edebiliyor. Dünyadaki yatırımla vatandaşlık uygulamalarının tarihi 1980’lere kadar uzanıyor. Özellikle Karayip ülkeleri bu konuda dikkat çekiyor. Pasifik ülkesi Vanuatu da dünyanın en esnek ve ucuz “altın pasaport” programına sahip ülke konumunda. Söz konusu pasaport ile 130 bin dolar karşılığında ülkeye hiç ayak basmadan vatandaşlık alınabiliyor. Böylelikle, AB ve İngiltere de dahil olmak üzere 100’den fazla ülkeye vizesiz girilebiliyor. Türkiye’de de dünyada da yatırımla vatandaşlık programını savunanlar olduğu gibi eleştirenler de oldu. Bu konuda dünyadaki tartışmaları aktaran Doç. Dr. İlyas Gölcüklü, “yatırımla vatandaşlığın Avrupa Birliği hukukunda vatandaşlığın metalaştırılması olarak yorumlandığını, vatandaşlığın adeta alınıp satılabilen bir ticari mala dönüştürüldüğünü ve bunun da tartışmalara sebep olduğunu” söyledi. Gölcüklü, konuyla ilgili ayrıca, “Piyasaların dayatması sonucu geliştirilen yumuşak kıstaslarla vatandaşlığın tanınması, vatandaşlığın tanımı ve özü ile tam anlamıyla uyuşmamaktadır. Gerçekten de vatandaşlık, vatandaşı olunan devletle hukuki ve siyasi bağ ile bağlılığı ifade eden ulusal bir kavramken, adeta ulus üstü vatandaşlık yaratan yatırım yoluyla vatandaşlıkta bu niteliklerin varlığından kolayca bahsedilemez” ifadelerini kullandı. Türkiye Barolar Birliği (TBB) ise Haziran 2022’de, yatırımla Türk vatandaşlığı kazanılmasını düzenleyen yönetmeliğin yürütmesinin durdurulması ve iptali için dava açmıştı. Uygulamanın Anayasa’ya aykırı ve kanuni dayanaktan yoksun olduğunu öne süren TBB, bunu ayrıca “vatandaşlık kavramını soyutlaştırmakla ve özünden uzaklaştırmakla” suçladı. Danıştay’ın ilgili dairesi ise talebi oy çokluğu ile reddetti. Dünyada yatırımla vatandaşlığa yöneltilen eleştiriler arasında suçlulara hareket alanı açması, kara parayı aklamayı kolaylaştırması ve konut fiyatlarını yükseltmesi iddiaları da bulunuyor. Türkiye’de de hem son dönemdeki konut fiyat artışları hem de yakalanan bazı yabancı suçluların Türk vatandaşlığı almış olması nedeniyle benzer eleştiriler dile getiriliyor. Bu sebeple bazı ülkeler son yıllarda bu programlarını gözden geçiriyor. Avrupa Komisyonu son yıllarda hazırladığı raporlarla, yatırımla vatandaşlığın güvenlik, kara para aklama, vergi kaçırma gibi konularda kaygı yarattığını bildiriyor. Bu kapsamda Kıbrıs 2020’de, Bulgaristan ise 2022’de altın pasaport uygulamasına son verdi. Uygulama kaldırılmadan önce en çok başvurunun Rusya, Çin ve Ukrayna'dan geldiği Kıbrıs’ta, birçok suçluya pasaport verildiğinin ortaya çıkması büyük bir tartışmaya neden olmuştu. Altın Pasaport dışında, yatırımla oturma izni imkânı sunan ‘altın vize’ uygulamasında değişikliğe giden ülkeler de oldu. İrlanda ve Portekiz ‘altın vize’ uygulamasını 2023’te kaldırdı. Portekiz hükümetinin aldığı kararda ülkedeki konut sorunu önemli rol oynadı. İngiltere de 2008’de yürürlüğe koyduğu, hızlandırılmış oturum hakkı sağlayan Tier 1 yatırımcı vizesini kara para aklama ve dolandırıcılığın önüne geçmek amacıyla geçen yıl kaldırdı. Immigrant Invest sitesinin aktardığına göre altın pasaport veren ülkeler ise şöyle listeleniyor: Türkiye’de ise “yabancıların istisnai olarak Türk vatandaşlığı almasıyla” ilgili olarak 2016 ve 2017’de yapılan yasal düzenlemelerle yabancı yatırımcıların Türk vatandaşlığı almasının önü açıldı. 2017’de, vatandaşlık için asgari taşınmaz bedeli 1 milyon dolar, sabit sermaye tutarı 2 milyon dolar, asgari istihdam rakamı ise 100 kişi olarak belirlendi. 2018’de ilgili yönetmelikte bir değişiklik yapıldı ve yatırım tutarları değiştirildi. Bu kapsamda, asgari taşınmaz bedeli 250 bin dolar, sabit sermaye yatırımı şartı ise 500 bin dolara indirildi. İstihdam rakamı ise 50 kişiye düşürüldü. Bu düzenlemenin ardından programa ilgi arttı. Düşürülen rakamlar ise 2022’de tekrar artırıldı. Bu kez asgari gayrimenkul edinme bedeli 400 bin dolara, asgari sabit sermaye yatırımı 500 bin dolara çıkarıldı. Türkiye’de bugüne kadar kaç kişinin yatırım yoluyla vatandaşlık aldığına dair güncel bir resmi veri bulunmuyor. İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü, ilgili yönetmeliğin Eylül 2018’de değiştirilmesinden bir yıl sonra, yani Eylül 2019’da bir açıklama yayımladı. Bu açıklamada, aradaki bir yıllık dönemde 2 bin 611 yabancı yatırımcının Türk vatandaşı olduğu belirtildi. Aileleriyle birlikte Türk vatandaşı olan yabancı yatırımcı sayısının ise 9 bin 962’ye ulaştığı belirtildi. Eski İçişleri Bakanı Süleyman Soylu ise 10 Mayıs 2022’de düzenlediği bir basın toplantısında bu konuda veriler paylaşmıştı. Soylu, 25 bin 969 yabancı yatırımcının gerekli kriterleri sağlayarak vatandaşlık kazandığını söyledi. Bu yabancı yatırımcılardan elde edilen gelirin 7 milyar 530 milyon dolar olduğunu belirten Soylu, bu kişilerin yatırımlarının sadece emlak yatırımı olmadığını belirtti. 2019’daki açıklamada, bu yolla en çok vatandaşlık alan ülkelerin başında Orta Doğu ülkeleri yer alıyordu. İlk onda yer alan ülkeler şunlardı: Irak (327), Afganistan (240), Filistin (170), Mısır (110), Libya (66), Lübnan (44), Saint Kitss ve Nevis Federasyonu (29), Suudi Arabistan (29), Azerbaycan (28), Pakistan (26).