Borsada başlıca emir tipleri nelerdir?: Stop Loss, İz Süren

Borsa denince aklımıza ilk olarak bir şirketin hisse senedini satın alarak o şirkete ortak olmak ve şirketin piyasa değerindeki artış ile birlikte kazanç elde etmek geliyor. Ancak bazı yatırımcılar hisse senetlerinin düşüş gösterdiği dönemlerde de açığa satış gibi farklı stratejiler benimseyerek karlılık elde etmeyi amaçlayabiliyor.
Borsa İstanbul’da hisse senetlerinin dışında ayrıca Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası'na, tahvillere ve diğer finansal enstrümanlara da yatırım yapılabiliyor.

Borsa İstanbul'da işlem gören bu enstrümanlara yatırım yapan tüm yatırımcıların bilmesi gereken ortak nokta ise yatırım sürecine başlarken verilen emirlerdir. Yani, borsada yatırım yapan tüm yatırımcılar emir türlerini bilmeli, bu emir türlerine göre uygulayabilecekleri stratejilere hakim olmalıdır.

Yazımızın devamında bu sebeple yatırımcıların emir tipleri hakkında daha fazla bilgi sahibi olabilmesi amacıyla “Borsada emir türleri neden önemlidir?”, “Limit Emir nedir?”, “Piyasa Emri nedir?”, “Piyasa Emrinin avantajları nelerdir?”, “Stop-Loss Emir nedir? Nasıl kullanılır?”, “Takip Eden Emir (İz Süren Emir) nedir?”, “İptale Kadar Geçerli Emir nedir?”, “Gerçekleşmezse İptal Et Emri nedir, ne zaman kullanılır?”, “Emirlerin doğru kullanımı için ipuçları” gibi başlıkları inceleyeceğiz.

Siz de hisse senedi ya da alternatif yatırımlarınızda kullanmak amacıyla emir türlerinin işleyişi hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak ve bu bilgilerle karlılığınızı artırmak istiyorsanız yazımızı okumaya devam edebilirsiniz.

Teknolojinin yaygınlaşmasıyla birlikte birçok yatırımcı, işlemlerini çevrimiçi olarak kendileri yapmayı tercih ediyor. Ancak yatırımcılar, yatırımlarını yaparken emir tiplerinin çeşitleri, özellikleri ve avantajları konusunda yeteri kadar bilgiye sahip olmadan bu işlemleri gerçekleştiriyor.

Borsadan kar elde etmek isteyen yatırımcılar ise yatırım yaparken yalnızca piyasayı anlamakla kalmayıp aynı zamanda riskleri de iyi yönetmek zorundadır. Borsalarda bu sebeple, yatırımcıların kullanımına sunulan pek çok finansal araç vardır. Bu araçlardan biri de yatırım yaparken kullanılabilecek emir çeşitleridir.

Yatırımcılar bu emir çeşitlerini doğru anlayabilmeleri ve kullanabilmeleri durumunda finansal piyasalarda işlem yaparken risklerden korunarak daha sağlıklı yatırım yapabilmektedir. Çünkü piyasalarda sunulan farklı emir çeşitleriyle birlikte belirli fiyat seviyelerine, belirli zamanlara veya belirli koşullara bağlı olarak işlem yapmak mümkündür. Bu ise yatırımcıların daha iyi bir risk yönetimi stratejisi oluşturmasına ve potansiyel zararlarını en aza indirmesine olanak sağlar.

Örneğin, stop-loss emirleri, yatırımcıların belirli bir fiyat seviyesinde otomatik olarak satış yapmasına izin verirken; bu emir, yatırımcıların potansiyel zararlarını da en alt limitte tutabileceği anlamına gelir. Ayrıca, iz süren emir çeşidiyle yatırımcılar, belirli bir fiyat seviyesinden otomatik olarak satış yapabilir. Böylelikle volatilitenin yüksek olduğu dönemlerde de karların kaybedilmemesi sağlanabilir.

Benzer şekilde, limit emirleri, yatırımcıların belirli bir fiyat seviyesine ulaşıldığında alım veya satım yapmasına olanak tanırken; bu emir, yatırımcıların piyasa dalgalanmalarına karşı daha iyi bir risk yönetimi stratejisi oluşturmasına yardımcı olur.

Emir tipleri ayrıca belirli bir tarih veya fiyattan işlem yapılabilmesine de olanak tanır. Böylelikle bu emirler, belirli bir fiyat seviyesine gelindiğinde belirli bir varlığı satın almak veya satmak için yatırımcılara bir fırsat sunar.

Piyasa belirsizliğinin azaltılması ise farklı emir çeşitlerinin bir diğer önemli özelliğidir. Yatırımcılar, belirli bir tarihte belirli bir fiyattan bir varlık satın almak veya satmak için bir tarihli emir verebilir ve belirsizliklerin hakim olduğu dönemlerde daha rahat bir şekilde yatırım yapma imkanına sahip olur.

Çeşitli piyasa koşullarında uygulanabilir olması da emir tiplerinin bir diğer önemli özelliğidir. Yatırımcılar, belirli bir fiyat seviyesinde bir varlık satın almak veya satmak için farklı emir türlerinden kendilerine uygun olanı kullanarak, farklı piyasa koşullarında yatırım yapabilir.

Tüm bu sebeplerle farklı emir çeşitlerinin işleyişine hakim olmak, yatırımcıların işlem yaparken daha fazla avantaja sahip olmasını sağlar. Bu sebeple yatırımcılar işlem yapmadan önce emir tiplerinin nasıl çalıştığını anlamalıdır.

İşte Borsa İstanbul'da bulunan farklı emir tiplerinden bazıları ve özellikleri:

Limit emir, yatırımcıların belirli bir fiyattan alım veya satım yapmak için verdiği emir türüdür. Limit emirler, yatırımcıların piyasada istedikleri fiyattan işlem yapmalarına olanak sağlarken, yatırımcılar bu emir tipi sayesinde belirledikleri bir fiyattan alım veya satım yapma imkanına sahip olur. Böylelikle bir menkul kıymetin piyasa fiyatı bu seviyeye geldiğinde emir otomatik olarak gerçekleştirilir.

Limit emirlerin gerçekleşme olasılığının piyasa emirlerine kıyasla kısıtlı olduğu ise unutulmamalıdır. Çünkü limit emirlerde bir işlemin gerçekleşme durumu, ilgili menkul kıymetin belirlenen seviyeye inip ya da çıkmasına bağlıdır. İlgili menkul kıymetin değeri hedeflenen rakama ulaşmazsa bu durumda emir gerçekleştirilmemektedir. Bu nedenle, limit emir veren yatırımcıların varlıklarını belirli bir fiyattan almak veya satmak için sabırlı olmaları gerekmektedir.

Yatırımcıların bir varlığı belirli bir fiyat seviyesinde alması ya da satması için limit emir yaygın olarak kullanılır.

Yatırımcıların risklerini yönetmelerini amaçladıkları dönemlerde de limit emir sıklıkla kullanılmaktadır. Örneğin bir yatırımcı, bir varlığın belirli bir fiyatın altına düşmesi durumunda satışını gerçekleştirmek amacıyla bir satış limit emri verebilir.

Yüksek volatilite dönemlerinde de yatırımcılar, varlıklarını belirli bir fiyattan almak veya satmak için limit emirleri kullanmaktadır. Bu emirler, yatırımcıların fiyat dalgalanmalarına karşı korunmalarına yardımcı olmayı sağlar.

Özetle limit emirler sayesinde yatırımcılar, işlem yaparken daha fazla kontrol sahibi olurken, fiyat seviyelerini önceden belirleyerek daha kontrollü bir şekilde risk yönetimi yapabilir. Ancak burada limit emirlerin, piyasa emirlerine göre gerçekleşme ihtimalinin daha az olduğu unutulmamalıdır. Bu nedenle, yatırımcıların limit emirleri piyasanın mevcut durumuna ve kendi risk yönetimi stratejilerine uygun şekilde kullanmaları oldukça önemlidir.

Piyasa emirleri, belirli bir varlığı piyasa fiyatı üzerinden hızlı bir şekilde almak veya satmak için kullanılan emirlerdir. Bu tür emirler, mevcut piyasa fiyatından anında gerçekleşirken, yatırımcıların da işlemlerini hızlı bir şekilde tamamlamasına imkan tanır. Ayrıca piyasa emirleri, yatırımcıların piyasaların hızlı ve volatil hareketleri sırasında varlıklarını anında alıp satmalarına imkan tanıması sebebiyle özellikle kısa vadeli yatırımcılar için oldukça caziptir.

Piyasa emirleri, yatırımcıların anında işlem yapmasına olanak sağlar. Piyasa emrinin bu özelliği ise yatırımcıların anlık değişikliklere hızlı bir şekilde tepki vermesine imkan tanır.

Piyasa emirleri, yatırımcılara belirli bir fiyat garantisi sağlamaz ancak emrin tamamının alınıp ya da satılacağını garanti eder. Bu ise yatırımcıların bir varlık için en iyi fiyatı almalarına veya satmalarına olanak sağlar.

Piyasa emirleri, yatırımcıların emirlerini istedikleri zaman verme özgürlüğü sağlar. Bu ise yatırımcıların piyasa saatleri içinde herhangi bir zamanda hedeflerine kolayca ulaşabilmesine imkan tanır.

Piyasa emirleri, diğer emir tiplerine kıyasla oldukça basittir ve yatırımcıların emirlerini hızlı ve kolay bir şekilde iletebilmelerine yardımcı olur.

Piyasa emirleri, yatırımcıların risklerini yönetmelerine de yardımcı olur. Özellikle yüksek volatilite dönemlerinde, piyasa emirleri yatırımcılara hızlı bir şekilde çıkış veya giriş yapma imkanı tanır.

Sonuç olarak, piyasa emirleri, yatırımcıların hızlı ve doğru bir şekilde işlem yapmalarına olanak tanıyan ve belirli bir fiyat garantisi olmamasına rağmen işlemin tamamının gerçekleşeceğini garanti eden emirlerdir. Bu emirler, yatırımcıların piyasa saatleri içinde herhangi bir zamanda işlem yapmalarını sağlarken, risk yönetiminde de sıklıkla kullanılmaktadır.

Piyasa emirlerinde öncelikle verilen emir her zaman gerçekleşir. Bu ise yatırımcıların tedirgin oldukları dönemlerde piyasadan hızlıca çekilme imkanına sahip oldukları anlamına gelir. Limit emirlerde ise emrin gerçekleşmeme ihtimali vardır. Limit emirlerin fiyatlara bağlı olması sebebiyle işlemlerin gerçekleşip gerçekleşmeyeceği kesin olarak bilinmemektedir. Burada ilgili menkul kıymetin belirtilen hedefe asla ulaşmama ihtimali olduğu unutulmamalıdır.

İki emir tipi arasındaki bir diğer fark ise piyasa emrinde ekstra bir işlem ya da ücret olmamasıdır. Piyasa emirleri genellikle tek seferde gerçekleştirildiği için yalnızca bir işlem ücreti ödenir. Ancak, limit emirler bu garantiyi çoğu zaman veremezler. Çünkü bir limit emri yerine getirmek için birden fazla işlem yapmak gerekebilir. Bu sebeple limit emirlerin ekstra ücretlere yol açabileceği unutulmamalıdır. Bundan kaçınmak isteyen yatırımcılar limit emrine şartlı bir emir ekleyerek bu durumdan kaçınabilir ancak bunun, işlemlerin hiç gerçekleşmeme olasılığını artırabileceği de göz ardı edilmemelidir. Bu durum ayrıca aracı kurum seçiminde düşük işlem ücreti olan veya hiç olmayan aracı kurumları seçmenin önemini de tekrar ortaya koymaktadır.

Piyasa emirlerinde ayrıca dalgalanmaların yüksek olduğu dönemler dışında genellikle çok az fiyat değişimi gözlenir. Bu ise piyasa emri verildiğinde son görülen rakama yakın bir seviyeden menkul kıymetin satışının gerçekleşeceği anlamına gelir. Ancak, piyasa emirlerine kıyasla limit emirlerde fiyat kontrolü tam olarak sağlanabilmektedir. Bu ise bir limit emir verildiğinde işlemin, alış için maksimum hedef fiyatın veya satış için minimum fiyatın ötesine geçmeyeceği anlamına gelir.

Limit emirler ayrıca gelecekteki işlemler içinde ayarlanabilir. Yani, piyasa fiyatının ötesinde bir limit emir belirlenerek, gelecekte bir hedef fiyatın oluşması için bir otomatik talimat oluşturulabilir. Piyasa emirlerinde ise fiyat üzerinde kontrol sağlamak pek mümkün değildir. Piyasa emirlerinde bu sebeple, işlemin gerçekleştiğinden emin olunur ancak belirli bir fiyat garantisi alınamamaktadır. Bu ise beklentilerin üzerinde ya da altında bir rakama satış veya alış yapabileceği anlamına gelmektedir.

Stop Loss, yatırımcıların borsadaki potansiyel kayıplarını sınırlamak için kullandıkları bir emir türüdür. Bu emir türünde, bir menkul kıymetin fiyatı stop fiyatı olarak bilinen belirli bir seviyeye ulaştığında otomatik olarak satılır. Bu ise menkul kıymetin fiyatı düşmeye devam ederse yatırımcıların daha büyük kayıplardan korunmasına yardımcı olur. Stop-Loss emirleri zararı durdur emirleri olarak da bilinir.

Zararı durdur emirlerinin kullanımına hakim olmak ise borsada farklı risk yönetimi stratejileri uygulayabilmek için oldukça önemlidir. Bir zararı durdur stratejisi kullanarak yatırımcılar, potansiyel kayıplarını sınırlayabilecekleri gibi, bir pozisyonu elde tutmanın fırsat maliyetini de azaltmış olur. Bu faktörler ise disiplini korumaya ve değişen piyasa koşullarında bile yatırım hedeflerine ve stratejilerine bağlı kalmaya imkan tanır.

Zararı durdur emrinin bir diğer avantajı ise ani fiyat değişimlerinde yatırımcıların duygularını kontrol etmesine olanak sağlamasıdır. Günlük hayat içinde alınan kararlar genellikle duygulara dayanırken, borsada bu durum finansal bir yıkım anlamına gelebilir. Zira borsada duygulardan ziyade bilgi ve disiplinle hareket etmek gerekir. Zararı durdur emirleri de yatırımcıların bu duyguları yönetmesine ve korkuya dayalı fevri kararlar almaktan korunmasına yardımcı olur. Buna göre önceden belirlenmiş bir çıkış noktası belirleyen yatırımcılar, yatırımlarını izleyerek yaşayabilecekleri duygusal stresi azaltabilir ve yatırım planlarına göre rasyonel kararlar verebilir.

Bu emir kullanılırken öncelikle yatırımcı, ilgili menkul kıymetin önceki piyasa performansına göre; uzun pozisyon için mevcut piyasa fiyatının altında, kısa pozisyon için ise mevcut piyasa fiyatının üzerinde bir nokta belirler. Bu noktaya girilen stop loss emri sonrasında ise ilgili menkul kıymetin fiyatı bu noktaya ulaştığında otomatik satış gerçekleşmiş olur.

Basit bir ifadeyle, X şirketinin hisselerini hisse başına 10 dolardan satın alınarak, bu hisseleri satın aldıktan hemen sonra 8 dolarlık bir stop loss emri girildiği durumda, hisse 8 doların altına düşerse, satın alınan hisseler geçerli piyasa fiyatından satılacak ve daha fazla zararın oluşması önlenecektir.

Takip eden emir, bir menkul kıymetin ulaşabileceği en iyi fiyata ulaştığında, yani yükselişin bittiğinin düşünüldüğü yerden satılmasını amaçlayan bir emir türüdür. Bir menkul kıymet üzerinde yatırımcıların yüksek fiyattan satış yapmak gibi bir beklentisi varsa, bu emir tipini kullanabilir.

Trailing order ya da iz süren olarak da adlandırılan bu emir türü, stop loss emir türüne benzerlik gösterir. Ancak, stop seviyesinin sabit olmaması özelliğiyle zararı durdur emirlerinden farklılık gösterir. Bu emirde, hisse fiyatı belirlendiği bir takip mesafesinde (yüzdesel oran) hareket eder ve mesafe bu oranın üzerine çıktığında satış işlemi gerçekleştirilir.

Bu emirde teklif, menkul kıymetin değeri yeni yüksek değerlere yükseldikçe yeniden hesaplanır. Fiyat ilk teklifin üzerine çıktıkça tetikleme fiyatı da yeniden yükselir.

Fiyat aynı kalır veya ilk tekliften ya da sonraki en yüksek seviyeden düşerse, takip eden stop mevcut tetikleme fiyatı ise korunur.

İptale Kadar Geçerli (İKG) emirler, bir yatırımcının belirli bir varlığı belirli bir fiyattan satın almak veya satmak istediği ancak emrin belirli bir süre sonra otomatik olarak iptal edileceği emirlerdir. İKG emirler, yatırımcıların emirlerini belirli bir süre boyunca piyasada bekletmelerine ve belirli bir fiyat seviyesinde işlem yapmalarına olanak tanır.

İKG emirlerin sınırları ise borsa tarafından belirlenir ve bu sınırlar ülkelere ve piyasalara göre değişebilir. Borsa İstanbul'da ise İKG emirler, işlem günleri boyunca geçerlidir ve aynı gün içinde iptal edilmezse otomatik olarak iptal edilir. Ayrıca, Borsa İstanbul'da İKG emirler için belirlenmiş olan bu süre, işlem gören varlığa göre değişebilir.

Örneğin, bir yatırımcı, hisse senedi fiyatının 100 TL'ye düşmesi durumunda hisse senedini satın almak istiyorsa, İKG emrini 100 TL olarak ayarlayabilir. Bu emir belirli bir süre boyunca piyasada bekler ve hisse senedi fiyatı 100 TL'ye düştüğünde emir otomatik olarak gerçekleştirilir. Benzer şekilde, bir yatırımcı, belirli bir varlığı 150 TL'den satmak istediğinde, İKG emrini 150 TL olarak ayarlayabilir ve hisse senedi fiyatı 150 TL'ye yükseldiğinde emir otomatik olarak gerçekleştirilir.

Ancak, yatırımcılar İKG emirlerini de dikkatli bir şekilde kullanmalıdır. Piyasada bekleyen İKG emirler, belirli bir fiyatta bir işlem gerçekleşmesi durumunda otomatik olarak gerçekleştirileceği için, yatırımcıların fiyat hareketlerine dikkat etmeleri gerekir. Ayrıca, İKG emirler, beklenen işlem hacmi nedeniyle fiyatları da etkileyebilir ve bu da yatırımcıların beklenmeyen risklerle karşılaşmalarına neden olabilir.

Gerçekleşmezse İptal Et (GİE) emirleri, belirli bir fiyattan bir varlığın alınması veya satılması için verilen emirlerdir. Bu emir türü, yatırımcıların belirli bir fiyata alım veya satım yapmak istedikleri ancak piyasa koşullarının emri gerçekleştirmeyi mümkün olmadığı durumlarda kullanılır. GİE emirleri, emrin belirli bir süre boyunca aktif kalmasını ve belirli bir fiyatta bir işlem gerçekleşene kadar beklemesini sağlar. Ancak belirtilen süre içinde emir tüm işlemin gerçekleşmesini sağlamazsa emrin tamamı otomatik olarak iptal edilir. GİE emirleri, özellikle volatil piyasalarda işlem yaparken kullanışlı olabilir.

Yani, bu emir tipi girildiği veya aktif olduğu anda pasifte karşı tarafta bekleyen emirlerin durumuna göre emrin tamamının gerçekleşmesi, aksi takdirde tamamının iptal edilmesi için kullanılır. Burada emrin ufak bir kısmının gerçekleşeceği bir durum yoksa emrin tamamı iptal edilir. Bu işlemde ancak tüm koşullar sağlanırsa emir iptal edilmeden gerçekleştirilir.

Borsada emirlerin doğru kullanımı, yatırımcıların başarı oranlarını artırmak konusunda oldukça önemlidir. Bu nedenle, doğru emirlerin kullanımı konusunda şu konulara dikkat edilmelidir:

Emirlerin doğru kullanımı risk yönetimine bağlıdır. Yatırımcılar, bir pozisyon açmadan önce fiyat hareketlerine karşı korunmak için zarar durdur emirlerini ya da iz süren emirleri kullanmalıdır.

Piyasa koşullarını dikkatlice izlemek, doğru emirlerin kullanımı açısından oldukça önemlidir. Fiyat hareketlerinin yönüne, gücüne, trendlerine ve genel piyasa koşullarına göre emirlerin ayarlanması gerekmektedir.

Emir türlerini öğrenmek ve doğru emirleri kullanmak başarı oranını artıracaktır. Bu sebeple stop-loss, limit, piyasa ve diğer emir türleri hakkında bilgi edinilmelidir. Her bir emir türünün amacı ve nasıl kullanılacağı konusunda fikir sahibi olunmalıdır.

Emirlerin doğru kullanımı emirlerin miktarına da bağlıdır. Yatırımcılar, hesaplarının büyüklüğüne ve risk toleranslarına bağlı olarak doğru emir miktarlarını belirlemelidir.

Emirlerin doğru kullanımı duyguların kontrol edilmesine de bağlıdır. İşlem yaparken duygusal olmak yerine, rasyonel kararlar almak oldukça önemlidir. Duygusal kararlar almak yerine, planlı bir şekilde emirleri yönetmeye odaklanılmalıdır.

Doğru emirlerin kullanımı için örnekler incelenmelidir. Borsa İstanbul, Sermaye Piyasası Kurulu ve diğer finansal kuruluşlar, yatırımcıların doğru emirleri nasıl kullanılacağı konusunda güncel mevzuata uygun örnekleri paylaşmaktadır. Bu örnekler iyice incelenmelidir.

Sonuç olarak, doğru emirlerin kullanımı, yatırımcıların başarı oranını artırır. Emirleri kullanmadan önce piyasa koşullarını dikkatlice incelemek, emir türlerini öğrenmek ve duygularınızı kontrol etmek önemlidir. Ayrıca, doğru emir miktarlarını belirlemek ve örnekleri incelemek de başarı oranını artıran diğer bir önemli faktördür.