Facebook'un Kripto Parası Libra Nedir?

Libra’nın iki temel engeli kaldıracağına olan inancı ve arkasındaki güç gerçekten dünyayı 4. Parasal devrime götürebilecek mi?Amerikan hükümeti gerçekten Facebook aracılığı ile bir çılgınlık ve yeni düzen peşinde mi yoksa komplo teorisyenleri kitaplarına sayfalar eklemek ile mi meşgul?Elektronik bankacılık anlamında 1990 yıllarının ciddi yatırımlarını meyvelerini bugünlerde toplayan Türk Bankacılık sektörü ve dolar ihtiyacı ortada olan ülkemiz sizce de benzer bir atılım ile dolar akışı sağlayabilir mi?

“Para”, Lidyalılar tarafından takasın yerine getirilen 3 bin yıllık bir değişim aracı. Bu 3 bin yıl içinde bazen yapıldığı madenin değerine göre sahibi olduğu devlete onur ve güç verdi, bazen de o madene göre değerlenip değerini kaybetti ama asla kültürdeki ve alışverişteki yerini kaybetmedi. Peki, şu an Dünya’nın dört bir yanındaki onlarca para birimine, neye ve kime göre değer biçiliyor? Veriler, sayılar, algoritmalar mı? Hayır! Yalnızca güven. Bugün dolar en güçlü para birimiyse; sebebi dünyanın dört bir yanında hala güvenle alışveriş yapılacağına olan inançtır. Saddam Hüseyin dolarla petrol satmayacağını açıklayınca demokrasi uçaklara yüklenip Irak’a getirildi. Ya da Chavez petrolü halkının temel ihtiyaçlarını karşılamak için kamulaştırınca Çin hariç kimseye petrol satamaz hale geldi. Ya da Sangay Beşlisi lokal parayla ve altınla ticarete dönme kararı alınca Çin’le Ticaret Savaşı, İran’a da ambargo başladı. Ufak bir dipnot olarak; bugün Pakistan’ın da Hindistan’ın da onlarca nükleer bombası var, peki neden ambargo sadece doğalgaz zengini ve onu dolarla satmayan İran’a uygulanıyor? Sizce de tüm bu hamleler ABD’nin doların gücünü tutmak daha doğrusu doların mutlaklığına sahip olmak için değil mi? (Sikkeler ya da eski paralardan bir görsel olabilir) Blockchain sisteminin ve kripto paraların nasıl oluşturulduğundan eski yazımızda bahsetmiştik. Gelelim bu paraların hayata ve ekonomiye etkisine. İlk olarak 2009 yılında ortaya çıkan Bitcoin ile başlayan kripto para devrimi insanlığı 4. parasal devrime götürüyor. 4. Parasal devrim yani tamamen dijitalleşme. Öncelikle tanımını biraz daha açalım. İlk olarak 1980’lerde başlayan ve dönüşen kredi kartı alışkanlıklarımız bugünlerde neredeyse harcamalarımızın tamamını kapsar hale geldi. Kredi kartları ilk başlarda taksitlendirme için bir araçken şu an en cüzi ödemelerimizi dahi yaptığımız bir araç halini aldı. Aşağıdaki tablodan da görülebileneceği üzere son 5 yılda kredi kartı ile yapılan toplam harcama miktarı Türkiye’nin büyüme oranından oldukça fazla. Bu da gösteriyor ki toplum olarak her geçen gün dijital ödeme araçlarına daha da alışıyoruz. Fakat, bu alışkanlıklarımızı yakın gelecekte yeniden değiştirmek zorunda kalacağız gibi duruyor. Çünkü, her geçen gün yenileri eklenen kripto paralara dair Facebook’ta geçtiğimiz günlerde bir açıklama yaptı ve “Bu işte ben de varım” dedi. Facebook tarafından açıklanan yeni kripto paranın adı Libra. “White Paper” olarak nitelendirilen ve kripto paraların fiyatlandırma, rezerv ve limitlerinin açıklandığı genelge Facebook tarafından yayımlandı. Genelgenin ayrıntılarına girmeden Facebook gibi bir reklam ve sosyal ağ devini bu yatırıma iten nedenlere bir bakalım. Kripto paralar her ne kadar 4. Parasal devrime yol açacak olsa da, başta Amerika olmak üzere pek çok devletin kripto paralar hakkında çekinceleri var. İlki, kredi kartları ve online ödeme ile ekonominin büyük çoğunluğunun kayıt altına alınması suretiyle artan vergi gelirleri. Eğer kripto paralar bir ödeme aracı halini alırsa (ki şu an deep-web ve bazı silah sitelerinde Amerika’da kullanılıyor) ödemeler, transferler takip edilebilir olsa dahi gözetim altında tutmak ve kesintiler yapmak imkansıza yakın. Çünkü blockchain sistemi ile şifrelenen ve kayıt altına alınan kripto para trafiği, lokal sürücülerde ve sistemlerde muhafaza ediliyor. Veriler yalnızca transferi gerçekleştiren iki hesap ve onun chain ardıllarınca saklanıyor. Bu da kesintiyi imkânsız hale getiriyor. İkinci olarak ise; yazının başında açıkladığımız güven meselesi. Bugün kripto paralar ile yapılabilecek harcamaların kısıtlı olmasının sebebi “unstable currency” dahi olamayacak kadar hassas ve pump-and-dump spekülasyonuna açık olması. En büyük ve en bilinen kripto para Bitcoin’in aşağıdaki grafikten de görülebilineceği üzere trendi 2017’ye kadar sabit gelse de son 3 yılda iki kez afaki yükselişlere sahne oldu. Ayrıca sitemizin kripto paralar kısmında takip edebileceğiniz 30'dan fazla kripto para birimi bulunuyor ve onlarda benzer trendler ortaya koyuyor. Bugünlerde başta Bitcoin olmak üzere pek çok kripto para bir Libra-pump ile mücadele ediyor. Peki bu durumda ABD nasıl oluyor da 88.3 Milyar USD’lik dev bir şirketinin kendi “para birimi”ni çıkarmasına müsaade edebiliyor. Aslında ayrıntı yukarıda bahsettiğim White Paper’da gizli. Libra her ne kadar Facebook tarafından açıklanmış ve geliştirilmiş olsa da White Paper’ın da bir birlik ve konsorsiyum olarak nitelendirilen birlikçe idare edileceği yazılıyor. Bu birlikte bulunan şirketler iş kollarına göre aşağıda verildi. Fakat bu listede en çok göze çarpanlar Visa, PayPal ve Mastercard olsa gerek. Bu tarz ödeme şirketlerinin bu konsorsiyumda bulunması gösteriyor ki Libra ile alışveriş tahmin edilenden daha kolay olacak. eBay, Uber ve Spotify gibi teknoloji devlerinin de Libra ile ödeme kabul edecek olması da bu fikre başka bir katkı olsa gerek. Bunlar kripto paranın üzerindeki ilk sorunu çözmüş oluyor. Yani, pazara kabul edilme! Hem de, ABD bu büyük şirketler aracılığı ile Libra'yı kayıt altına alabilir hale geliyor. Başka bir deyişle kripto paralardan vergi alınması belki de mümkün olacak. Yukarıdaki tamlama Facebook tarafından “White Paper”de kullanılmış. “Sabit dijital kripto döviz” anlamına gelse de sistemin öngörüsü değişmez ve sadece devüle edilebilir bir döviz değil. Hedeflenen Libra’nın yüksek pazar payı ve yüksek erişilebilirlikle rekabetçi bir market ile dalgalı bir kur düzeni için gereken güveni kazanması. Yukarıdaki şirketlerin isimlerini ve pazardaki yerlerinin düşünürsek bu çok da zor olmayacak gibi. Oluşturulan konsorsiyumun gücü ve çizilen Libra portresi gösteriyor ki; Libra diğer kripto paralardan daha hızlı ve güvenle sisteme entegre olacak. Bu sayede yukarıda sıraladığımız ABD’de olduğu gibi döviz ile Dünya arenasında yıllardır hüküm süren bir devletin dahi, kripto paralara karşı çıkma sebepleri ortadan kalkmış olacak. Takip edilebilir ve güvenli bir kripto para ile belki de Amerika, doların gücünü kaybetme riskine karşı önlem alıyor... Aslında devletlerin kripto para ile ilgilenmesine daha önce şahit olduk. 2018 yılında Estonya hükümeti Euro Bölgesi'nde olmasına rağmen Estcoin adı altında ulusal bir kripto para birimi projesi ortaya atmıştı. Ne var ki bu proje Avrupa Merkez Bankası tarafından ivedikle reddilmiş ve Estonya geri adım atmak zorunda kalmıştı. Şimdi toplam değeri yaklaşık 300 Milyar USD olan bu konsorsiyomun 88.3 Milyar USD’lik Facebook önderliğinde oluşturduğu bu kripto paranın Avrupa Merkez Bankası’nda ödeme aracı olarak kabul edilip edilmeyeceği merak konusu. Ne de olsa 25 Milyar USD’lik Estonya ekonomisinin reaksiyon ve tehditlere boyun eğme gücü ile 300 Milyarlık Pazar devlerinin bir değil. Yazar: Erkan Bayram