Geçmişten bugüne Borsa İstanbul: Borsa açılış ve kapanış saatleri
Anadolu toprakları, MS 4. yüzyılda dünyanın en eski borsasının kurulduğu yerdir. Bu topraklar, ilk altın ve vadeli işlem sözleşmelerine de ev sahipliği yapmıştır. (+): İşlemlerin tamamlanmasına bağlı olarak değişebilecek saati ifade eder. Not: Emir toplama süreci, belirtilen saatlerden sonra 30 saniye içerisinde rastlantısal olarak kesilmektedir.
İşlemler o zamanlarda "tezgah üstü piyasa" olarak nitelenebilirken, bugüne kadar önemli ölçüde gelişmiştir.
Bu nedenle, makalemizin geri kalanında borsanın geçmişten günümüze tarihini ve Borsa İstanbul’un mevcut işleyişini paylaşacağız.
Tarihi kayıtlara göre ilk borsa işlemleri MS dördüncü yüzyılda Anadolu'da (Kütahya) gerçekleşmiştir.
İlk resmi borsa olarak kabul edilebilecek "Dersaadet Tahvilat Borsası" ise "tezgah üstü piyasa" olarak devam eden işlemler sonucunda 1866 yılında çıkarılan bir emirle kurulmuştur.
Ancak yaşanan jeopolitik gerginlikler Avrupa'nın en büyük borsalarından biri olan Dersaadet Tahvilat Borsası'nda ilerleyen yıllarda önemli bir değer kaybına neden olmuş ve Osmanlı Bankası hisse senedi ve tahvillere avans vermeyi durdurmuştur.
Tüm bu olaylar sebebiyle Dersaadet Tahvilat Borsası, 1881'den 1894'e kadar önemli çalkantılar yaşamış ve bunu 1895'te ikinci büyük bir kriz izlemiştir. İkinci krizin ardından Osmanlı Devleti ise borsa üyelerinin önerisiyle 1 Kasım 1895-1 Mart 1896 tarihleri arasında 120 gün süreyle moratoryum kararı almış ve borsanın yeniden düzenlenmesi gerektiğini fark etmiştir.
(Moratoryum: Bir ülkede, savaş durumu ya da benzeri olağanüstü dönemlerde, devletin ödeme süresi gelmiş borçlarını yasayla ertelemesi.)
Bunun üzerine 1906 yılında alınan bir karar ile Dersaadet Tahvilat Borsası’nın yerini "Esham ve Tahvilat Borsası" adıyla kurulan başka bir kurum almıştır.
Cumhuriyetin ilanıyla birlikte Esham ve Tahvilat Borsası adı altında faaliyetlerini sürdüren borsada ise reformlar sürmüştür.
Buna göre, 1926-1928 yılları arasında da yeni düzenlemeler hayata geçirilmiş ve 1447 Sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesi ile “Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsası”nın kurulmasına karar verilmiştir.
Cumhuriyet döneminde ise ilk olarak borsanın 26 Aralık 1985 tarihinde İMKB adıyla açıldığı bilinir ancak İMKB'den önce 18 Aralık 1985 tarihine kadar Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsası (MKKB) adıyla bir borsa faaliyet göstermiştir.
Bu dönemlerde 24 Ocak 1980 Kararları ile yeni bir ekonomik sistemin temelleri atılmış, Türkiye ekonomisi dışa açılmaya başlamıştır.
Nitekim 1980 kararlarından sadece dört yıl sonra 1984 yılında "Menkul Kıymetler Borsaları Hakkında Kanun Hükmünde Kararname" çıkarılmış ve ardından İMKB'nin kurulması için bir ekip oluşturularak çalışmalara başlanmıştır.
Zira günümüz Borsa İstanbul’un kuruluşuna esas teşkil eden İMKB de, ilk işlemlerine 3 Ocak 1986 itibarıyla Karaköy, Eren Han’da başlamış ve böylelikle 120 yıllık bir dönem kapanarak, yerine borsanın bugününe temel teşkil edecek yeni bir döneme geçilmiştir.
Bu dönüşümün en önemli nedenlerinden biri ise bankerler krizi olarak nitelendirilmektedir. Bu kriz sonucu birçok yatırımcının yaşadığı mağduriyetler sebebiyle ayrıca tüm sermaye piyasası kurumlarını denetlemekle görevli SPK (Sermaye Piyasası Kurulu) oluşturulmuştur.
1989 yılına gelindiğinde ise Borsa İstanbul tarihçesi açısından önemli gelişmeler yaşanmış ve Borsa İstanbul’un geleceğini şekillendirecek 2 önemli karar daha alınmıştır.
Buna göre 104 milyon dolarlık Türkiye Fonu kurulurken, yabancı yatırımcıların Türkiye'deki her türlü menkul kıymete yatırım yapabilmesinin önü açılmıştır. Bu kararlarla İMKB tarihinde yeni bir dönem başlamıştır.
Ayrıca Takas ve Saklama Merkezi de yine bu sene kurularak Borsa İstanbul tarihinde önemli bir adım daha atılmıştır.
Kaynak: Borsa İstanbul
İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) hisse senetleri piyasasında, 3 Aralık 1993 tarihinde kısmen uygulanmasına başlanan elektronik alım-satım sistemi, 21 Kasım 1994 tarihinde tamamlanmış ve tüm hisse senetleri elektronik ortamda işlem görmeye başlamıştır.
İşlem hızını ve günlük işlem hacmini önemli ölçüde artırmaya olanak sağlayan sistem, 1999 yılı sonu ve 2000 yılı başlarında yaşanan yüksek işlem hacmi ve yatırımcıların yoğun ilgisi nedeniyle açılış seansında yatırımcı taleplerini karşılamada zorlanmıştır.
Emirlerin zamanında iletilemediğine yönelik şikayetler ise İMKB’yi önce disketle emir iletimi yöntemine geçilmesine daha sonra uzaktan erişim sistemine geçilmesine yöneltmiştir.
Disketle emir iletimi yöntemi uygulamasından sonra 04.01.2002 tarihinde Express-API kanalıyla emir iletiminin de devreye girmesinin ardından müşteri emirleri sistem tarafından daha rahat ve hızlı karşılanmaya başlanmış, seans açılışında oluşan likiditeye olumlu bir etki yarattığı gözlemlenmiştir.
Açılışta gözlemlenen bu tür anomalileri en aza indirmek için İMKB Yönetim Kurulu gerek seans açılış saatlerinde gerekse emir iletim ve işlem mekanizmalarında 2 Şubat 2007 tarihinden itibaren “Açılış Seansı” uygulamasına gitmiştir.
1986’dan 2013 yılına kadar İMKB ismiyle işlemlerin sürdüğü borsa da, 2013 senesinde ise (İAB) İstanbul Altın Borsası ile tek bir çatı altında birleştirilerek BİST (Borsa İstanbul) ismini almıştır.
Açılış ve kapanış seansları, alış ve satış emirlerinin önceden belirlenmiş bir zaman dilimi boyunca sisteme iletildiği ve bu sürenin sonunda, yine önceden belirlenmiş bir anda, bütün alış emirlerinin negatif eğimli bir talep eğrisi şeklinde, bütün satış emirlerinin ise pozitif eğimli bir arz eğrisi şeklinde birleşip emirlerin karşılaşarak işleme dönüştüğü bir seans türüdür.
Söz konusu eğrilerin kesişme noktası alım satımın yapıldığı fiyat ve miktarı belirlerken, bu sistemin sürekli müzayede seansından farkı, alım ve satım yönlü emirler birbirleriyle eşleşecek şekilde sisteme iletilseler dahi eşleşmenin, işlem anı gelmedikçe gerçekleşmeyecek olmasıdır.
Sistemin amacı en fazla emrin aynı anda işlem görmesini sağlayacak fiyat seviyesini tespit etmek ve bu fiyatı “işlem fiyatı” olarak belirlemektir.
İşlem fiyatına eşit ve üstünde bulunan tüm alım emirleriyle, eşit ve altında bulunan tüm satım emirleri sadece bu fiyattan işlem göreceklerdir. Bu seanslar temel olarak iki aşamadan oluşur:
1. Emir toplama: Bu süre zarfında emirler sisteme iletilir ve öncelik kurallarına göre sıralanır. Eşleştirme yapılmaz.
2. Fiyatın belirlenmesi ve işlemin gerçekleştirilmesi: Bu süre zarfında sistemde yer alan alış-satış emirleri üzerinden yapılan değerlendirme ile açılış fiyatı belirlenir ve fiyat-zaman önceliği açısından uygun durumda olan emirler, karşılığında yeterli miktarda emir bulunması şartıyla, açılış fiyatından işleme dönüşür.
Borsalar açıldığında, açılıştaki işlemler borsaların normal işlem saatlerinin dışında (borsa kapanışının ardından ertesi güne kadar geçen süre, hafta sonu veya bayram tatilleri vb.) veya beklenmedik bazı duraksama dönemlerinden (ekonomideki normal seyrin aksine bir durumun ortaya çıkması veya özel durum açıklamaları vb.) sonra gerçekleştiği için yatırımcılar, seans açılışlarında seansa göre daha fazla fiyat belirsizliği ile karşı karşıya kalır.
Bu belirsizlik ise normal seans içi işlemlere göre daha fazla volatiliteye ve daha az likiditeye neden olabilir.
Bu sebeple borsalarda yaşanan duraksamanın ardından özellikle açılışa yönelik özel prosedürlerin uygulanması gerekir.
Sürekli müzayede sisteminde değişik fiyattan sisteme giren emirler, emir işlem defterinde bulunan hisse senedi fiyatlarında ve miktarlarında değişikliğe ve dalgalanmalara yol açar. Farklı fiyatlardan gerçekleşen bu işlemler hisse senedinin volatilitesini artırır, aynı zamanda düşük fiyattan alınan hisse senedinin yüksek fiyattan satılması, yüksek fiyattan alınan hisse senedinin düşük fiyattan satılması, volatilitenin sürekliliğine imkan tanır. Açılış ve kapanış seanslarında ise fiyat dalgalanmaları emirlerin belirli bir zaman diliminde tek bir fiyatla çok taraflı eşleştirilmesine bağlı olarak azalır.
Hisse senedi fiyatını manipüle etmeye yönelik hareketler düşük sermayeli ve halka açıklık oranı az, günlük işlem hacmi sınırlı olan hisse senetlerinde sürekli müzayede sisteminde de görülmektedir. Açılış ve kapanış seanslarının bu aşamadaki piyasa yapıcılığı gün içerisinde veya gece boyunca biriken emirlerin tek bir fiyattan gerçekleşmesini sağlamasıdır. Bunun sonucu olarak da hisse senetlerindeki fiyat değişkenliği en aza inmektedir.
Seansı ve tek fiyat sistemi üzerine yapılan çalışmalarda, sistemin kurumsal yatırımcılar tarafından emirlerin tümünün pasif konumunda olduğu için tercih edildiği, büyük miktarlı emirlerin, yatırımcılar tarafından mantıklı bir fiyatlama yapıldığında, sistem tarafından karşılanabilmesinin sürekli müzayede sistemine göre avantaj sağlar.
Menkul kıymet borsalarında şeffaflık üzerine yapılan çalışmalarda, sürekli müzayede sistemine iletilen emirlerin seans esnasında yayımlanan haberler tarafından etkilendiği, karşılaştırma için bekleyen emirlerin aktif ve pasif yapılarında ani değişimler olduğu gözlemlenmiştir. Bu türden değişimler hisse senetlerinin likiditelerini olumsuz yönde etkilemektedir. Ancak, Açılış Seansında yayımlanan haberler, seans sırasında işlem gerçekleşmediği için emir sayısının çoğalmasına dolayısıyla da likiditenin artmasına neden olmaktadır. Ayrıca, açılış ve kapanış seansının bitimine kadar geçen sürede, yayımlanan bilginin daha fazla yatırımcıya ulaşması sağlanmakta, haber sindirilerek okunmakta ve sisteme girilecek fiyat daha sağlıklı bir şekilde belirlenmektedir.
Sürekli müzayede sisteminde yayımlanan derinlik bilgilerini izleme imkanına sahip yatırımcıların fiyatları değiştirme olanağı bulunurken, bu türden bilgilere ulaşma imkanı bulunmayan küçük ve profesyonel olmayan yatırımcılar böyle bir olanağa genelde sahip değildir. Ancak açılış ve kapanış seansına iletilen emirlerin derinlik ve içerik bilgileri yatırımcılara genelde açıklanmaz, sistemde tüm işlemler aynı fiyattan işlem göreceği için fiyat değiştirmeye yönelik hareketlere izin verilmez.
İMKB’de uygulanan Açılış Seansında, açılış işlemleri aşamasına gelindiğinde sisteme emir iletimi yapılamayacağı gibi, yatırımcılar tarafından emir değiştirme, bölme veya iptali de yapılamaz. Bu aşamada açılış fiyatı hesaplanır, işlemler gerçekleşir, gerçekleşen işlemler piyasa izleme ekranı, tüm mesaj ekranı ve gerçekleşen işlemler/aktif durum sorgularından görülebilir.
Açılış Seansında uygulanan Tek Fiyatlı Müzayede Sistemi’nin en büyük dezavantajı yatırımcıların seans işlem çağrısı yapıldığı zamanlarda işlem yapabilmeleridir. Sistem aktif işlem yapmaya izin vermemektedir. Buna karşılık yatırımcılar sürekli müzayede sisteminde seans esnasında istedikleri zaman işlem yapabilmektedirler.
Düşük işlem hacimli hisse senetlerinin sürekli müzayede seansı dışında tutularak açılış ve kapanış seansında işlem görmesi halinde, günde sadece bir ya da iki seansla belirlenen fiyatlar ve bu fiyatlara bağlı dar limitler, tüm piyasayı etkileyecek önemli bir gelişme olması durumunda emir girişini etkileyebilmekte ve hisse senedinde işlem gerçekleşmesini engelleyebilmektedir.
Ancak, piyasanın önemli derecede etkilenmesini gerektirecek gelişmeler olması halinde, sadece açılış ve kapanış seanslarında işlem gören hisse senetlerinin işlem hacminin daralmasını önlemek amacıyla, bu tür durumlarda uygulanacak belli kurallar oluşturularak bu sorunun önüne geçilebilmektedir.
Yatırımcı profilinde aktif işleme önem veren yatırımcıların oranının yüksekliğine bağlı olarak, Açılış ve kapanış seanslarında yer almayı tercih eden yatırımcı sayısının yetersiz olması, Açılış ve kapanış seanslarında piyasasının yeterli derinlikte oluşmamasına neden olabilir. Bu durum özellikle işlem hacmi düşük, piyasa derinliği az olan hisse senetlerinin fiyatlarının açılış seansı işlemlerinde sisteme giren alım satım emirlerinin azlığından dolayı manipüle edilme olasılığını ortaya çıkarmaktadır.
Borsalarda özellikle açılış ve kapanışta oluşan fiyat anomalilerini önlemenin en iyi yolu hem açılışta hem de kapanışta Tek Fiyat sisteminin uygulanmasıdır. İMKB’de açılışta uygulamaya konulan Açılış Seansı prosedürüne benzer bir uygulama henüz kapanış için yapılmadığı için, kapanışa doğru hisse senetleri fiyatlarında anormal artış hala gözlemlenmektedir. İMKB yönetimi tarafından uygulamaya konulan Açılış Seansı aynı zamanda Kapanış Seansı adı altında hayata geçirilmelidir.
Dünya genelinde, işlem saatlerinin zaman çizelgesi her ülkeye veya bölgeye göre büyük ölçüde değişmekle birlikte, çoğu hafta içi boyunca faaliyet gösterir.
Borsa İstanbul'un hisse senedi piyasası işlem saatleriyle ilgili detaylı ve güncel bilgiye ise aşağıdan ulaşabilirsiniz.
Pay Piyasası Sürekli İşlem Yöntemi (Tam İş Günleri)
09:40 - 09:55
Açılış (Tek Fiyat) - Emir Toplama
09:55 (+)*
Açılış (Tek Fiyat) - Fiyat Belirleme ve İşlem
10:00 - 18:00
Sürekli İşlem Yöntemi - İşlem
18:00 - 18:01
Kapanış Tek Fiyat - Kapanış Marj Yayını
18:01 - 18:05
Kapanış Tek Fiyat - Emir Toplama
18:05 (+)*
Kapanış Tek Fiyat - Fiyat Belirleme ve İşlem
18:07 - 18:08
Kapanış Fiyatından / Son Fiyattan İşlemler - Marj Yayını
18:08 - 18:10
Kapanış Fiyatından / Son Fiyattan İşlemler - İşlem
Pay Piyasası Sürekli İşlem Yöntemi (Yarım İş Günleri)
09:40 - 09:55
Açılış (Tek Fiyat) - Emir Toplama
09:55 (+)*
Açılış (Tek Fiyat) - Fiyat Belirleme ve İşlem
10:00 - 12:30
Sürekli İşlem Yöntemi - İşlem
12:30 - 12:31
Kapanış Tek Fiyat - Kapanış Marj Yayını
12:31 - 12:35
Kapanış Tek Fiyat - Emir Toplama
12:35 (+)*
Kapanış Tek Fiyat - Fiyat Belirleme ve İşlem
12:37 - 12:38
Kapanış Fiyatından / Son Fiyattan İşlemler - Marj Yayını
12:38 - 12:40
Kapanış Fiyatından / Son Fiyattan İşlemler - İşlem
Pay Piyasası Tek Fiyat Yöntemi (Tam İş Günleri)
09:40 - 09:55
Açılış (Tek Fiyat) - Emir Toplama
09:55 (+)*
Açılış (Tek Fiyat) - Fiyat Belirleme ve İşlem
10:00 - 18:00
Tek Fiyat Yöntemi - Emir Toplama
12:55 (+)*
Tek Fiyat Yöntemi - Fiyat Belirleme ve İşlem
13:00 - 13:55
Gün Ortası (Tek Fiyat) - Emir Toplama
13:55 (+)*
Gün Ortası (Tek Fiyat) - Fiyat Belirleme ve İşlem
14:00 - 17:55
Tek Fiyat Yöntemi - Emir Toplama
17:55 (+)*
Tek Fiyat Yöntemi - Fiyat Belirleme ve İşlem
18:00 - 18:01
Kapanış (Tek Fiyat) - Kapanış Marj Yayını
18:01 - 18:05
Kapanış (Tek Fiyat) - Emir Toplama
18:05 (+)*
Kapanış (Tek Fiyat) - Fiyat Belirleme ve İşlem
18:07 - 18:08
Kapanış Fiyatından / Son Fiyattan İşlemler - Marj Yayını
18:08 - 18:10
Kapanış Fiyatından / Son Fiyattan İşlemler - İşlem
Pay Piyasası Tek Fiyat Yöntemi (Yarım İş Günleri)
09:40 - 09:55
Açılış (Tek Fiyat) - Emir Toplama
09:55 (+)*
Açılış (Tek Fiyat) - Fiyat Belirleme ve İşlem
10:00 - 12:25
Tek Fiyat Yöntemi - Emir Toplama
12:25 (+)*
Tek Fiyat Yöntemi - Fiyat Belirleme ve İşlem
12:30 - 12:31
Kapanış (Tek Fiyat) - Kapanış Marj Yayını
12:31 - 12:35
Kapanış (Tek Fiyat) - Emir Toplama
12:35 (+)*
Kapanış (Tek Fiyat) - Fiyat Belirleme ve İşlem
12:37 - 12:38
Kapanış Fiyatından / Son Fiyattan İşlemler - Marj Yayını
12:38 - 12:40
Kapanış Fiyatından / Son Fiyattan İşlemler - İşlem