Nemalandırma nedir? Nasıl yapılır?

Nemalandırma terimi finansal piyasalarda işlem yapan yatırımcıların sıklıkla duyduğu ancak anlamı tam olarak bilinmeyen konular arasında yer almaktadır. Bu terim faiz gelirine benzer bir anlam taşır ancak klasik faiz gelirinden belli başlı farklılıkları ve belirli unsurlara bağlı olma şartı vardır. Ancak genel olarak yatırımcıların belirli şartlar altında varlıklarını nemalandırarak, bu varlıklar üzerinden kazanç elde edebileceği söylenebilir. Bu sebeple finansal piyasalara ilgi duyan ve yatımlarındaki karlılığını artırmak isteyen kişilerin daha fazla bilgi sahibi olabilmesi için yazımızın devamında “Nemalandırma nedir?”, “Nemalandırma nasıl yapılır?”, “Nemalandırma neden önemlidir?”, “VİOP’ta nema uygulamasının özellikleri nelerdir?”, “Bankalarda nemalandırma uygulamasının özellikleri nelerdir?”, "Nemalandırma işlemi vergiye tabi midir?" gibi soruların cevaplarını paylaşacağız. Bu özelliğiyle nemalandırma, faiz gelirine oldukça benzese de klasik faizden birtakım farkları vardır. Bu farklılıkların başında ise vadesiz mevduata yatırılan miktarın değişmesi durumunda getirinin sabit kalması gelmektedir. Buna göre klasik faiz uygulamasında yatırılan paranın miktarında yaşanabilecek değişiklikler, elde edilecek gelirin miktarını değiştirirken; nemalandırma da vadesiz hesap üzerinden yapılan yatırımlarda miktar ne kadar değişkenlik gösterse de faiz miktarı sabit kalacaktır. Vadeli işlem borsalarında yapılan nemalandırmada da günlük olarak belirlenen sabit oranlar uygulanacaktır. Ancak nemalandırma, günümüzde birçok farklı alanda ve birçok kişi ya da ulus tarafından kullanılmaktadır. Bu sebeple nemalandırmada elde edilen gelir, sisteme bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Örneğin belirli bir ay veya yıl çerçevesinde vadeli hesap üzerinden alınabilecek faiz oranı artış ya da azalış gösterebilir ancak vadesiz hesap üzerinden yatırılan miktarın değişmesine rağmen faiz sabit kalacaktır. Nemalandırma için kullanılacak olan tutarlar ise genel olarak saat 15:00’da nemalandırma için blokeye alınır ve sadece hisse senedi alım işlemlerinde kullanılabilir. Buna göre, sözleşmede müşterinin verdiği yetkiye bağlı olarak, gün içinde herhangi bir müşteri emrine konu olmayan ve gün sonu itibarıyla alacak bakiye veren müşteri hesaplarındaki nakitler ya da menkul kıymetler, aracı kurumların muhasebe sistemlerinde hesap bazında izlenerek, toplu olarak veya müşteri bazında değerlendirilir. VİOP başlangıç teminatlarına ve Türk Lirası cinsinden nakitlere nema uygulamasının nasıl yapıldığına şöyle bir örnek verebiliriz: Yatırımcının hesabında taşıdığı pozisyon gereği 8 bin TL’lik BIST 30 hissesine bağlı bir vadeli işlem sözleşmesi başlangıç teminatı olduğunu, yatırımcının ayrıca serbest olarak 2 bin TL’de Türk Lirası nakdi olduğunu varsayalım. Bu durumda yatırımcı, hem taşıdığı hisse senedi vadeli işlem sözleşmesinin bedeli kadar hem de serbest Türk Lirası nakdinin bedeli kadar yani toplam 10 bin TL'lik değer üzerinden nema geliri elde eder. Nemalandırma işlemlerinde belirli bir gelir elde edildiği için vergi sorumluluğu da bulunmaktadır. Ancak nemalandırmada gelir elde eden kişinin beyanda bulunma zorunluluğu yoktur. Burada banka, yapması gereken kesintileri direkt olarak yaparak devlete olan vergi ödemelerini gerçekleştirir. Devlete ödenen bu vergiler ise ana para üzerinden banka tarafından tahsil edilir.
Bir yatırımcının boşta duran parası ya da yatırımını sürdürdüğü menkul kıymet üzerinden gelir elde etmesi finansal piyasalarda nemalandırma olarak bilinir.

Nemalandırma üzerinden ele alınan hesaplamada belirli bir faiz uygulanır. Bu faiz genel olarak sabittir ancak yapılan işlemin yerine bağlı olarak değişkenlik gösterir. Aynı zamanda nemalandırma vadeli ya da vadesiz olmasına göre de değişkenlik gösterecektir.

Bununla birlikte banka ile devlet ve benzeri kurumlar üzerinden ele alınan sözleşme ve yapıya bağlı olarak da hesaplama farklılık yaratabilir. Yani bu durum, kurumun yapısına ve unsura bağlı olarak değişkenlik gösterecektir.

Değerlendirmeye konu olacak müşteri nakitlerinin belirlenmesinden sonra ise hesaplara kurum içi veya kurum dışından aktarılabilecek nakitlerin nemalandırmaya konu olmayabileceği de dikkate alınmalıdır.

Nemalandırmada müşterinin aksine yazılı bir talimatı yoksa; müşteri hesabının gün sonu nakit alacak bakiyesinin belirli bir tutarı (kurumdan kuruma değişiklik gösterebilir) aşması halinde, bu varlıklar aracı kurumlar tarafından repo yoluyla nemalandırılabilir.

Müşteriye ait gün sonu alacak bakiyelerinin repo işlemi ile nemalandırılması sonucunda ise aracı kurum tarafından belirli hizmet giderleri kesintisi yapılır. Hizmet kesintilerindeki oran ise müşterinin gün sonundaki alacak bakiyesinin tutarına göre değişiklik gösterir.

Nemalandırma ile nakit paranın yanı sıra aynı zamanda menkul kıymetler üzerinden kazanç sağlamak da mümkündür. Bu sebeple nemalandırma, menkul kıymetler üzerinden getiri elde etme noktasında yatırımcılar için oldukça kritik bir kavramdır.

Böylelikle yatırımcılar yatırımlarından ya da boşta duran varlıklarından önemli bir kazanç sağlama imkanına sahip olur.

Buradan elde edilecek gelir ise Takasbank'ın günün koşullarına uygun bir şekilde belirlediği faiz oranıyla belirlenir. Yani müşterinin hesabına bir sonraki gün piyasa koşullarına göre yükselen veya azalan yeni bir faiz oranı uygulanabilir.

Müşteri hesabındaki gün sonu nakit alacak bakiyesinin belirli bir asgari tutarı aşması halinde ve müşterinin yazılı olarak aksi yönde bir talimatı olmadığı takdirde nakit bakiyeler, bankalarda nemalandırma yoluyla değerlendirilebilir.

Bankalar nezdinde tutulmakta olan bu şekildeki müşteri nakitleri, bankanın müşterileri için açılacak olan münferit bir hesapta, bankanın kendi nakit varlığından ayrı olarak izlenir.

Bankanın belirlediği ilgili asgari tutar ise müşteriye önceden bildirilmek kaydıyla değiştirilebilir.

Müşterinin hesabındaki nakit alacak bakiyelerin bir iş gününden daha uzun süre ile bankalarda nemalandırılmasını talep etmesi halinde ise müşterinin ayrı bir yazılı talimatı ve bankanın kabulü gereklidir. Bu kapsamdaki müşteri talepleri için, yetkili kurumun belirlenen asgari tutarın üzerinde bir değer belirleme hakkı da bulunmaktadır.