Örtülü Ödenek Nedir?

Doğrudan veya dolaylı olarak ortak veya ortakla ilişkili kişiden temin edilmesi,İşletmede kullanılması,Bu şekilde kullanılan borcun hesap dönemi içinde herhangi bir tarihte kurumun öz sermayesinin üç katını aşması gerekmektedir.Sağlanan borcun tamamı değil, öz sermayenin üç katını aşan kısmı örtülü sermaye sayılır ve bu kısma ilişkin faiz, kur farkı ve benzeri giderlerin, Kurumlar Vergisi Kanunu uygulamasında gider kabul edilmez. Sağlanacak mal ve hizmet karşılığında peşin alınan avanslar da işletmeye finansman imkanı sağladığı için örtülü sermaye hesaplamasında dikkate alınır.

Örtülü ödenek, devletin gizli tutulması gereken harcamalarının yapılması için Cumhurbaşkanları veya Başabakanlara devlet bütçesinden tahsis edilen ödenektir. Örtülü ödenek kanununda “kanunlarla verilen görevlerin gerektirdiği istihbarat hizmetlerini yürüten diğer kamu idarelerinin bütçelerine de örtülü ödenek konulabileceği” belirtilmiştir. Örtülü ödeneğin en önemli özelliği buradan yapılan harcamaların hiçbir büroratik süreçten geçmemesi ve devletin diğer organlarının kontrolüne veya denetimine tabi olmamasıdır. Örtülü ödeneğin bir başka özelliği ise belirli bir konu veya proje için tahsis edilen bir ödenek olmamasıdır. Buna göre Türkiye’de örtülü ödeneğin kullanılması için TBMM, hazine veya Sayıştay’ın onayı gerekmemektedir. Örtülü ödenek kanununda, örtülü ödeneğin devletin veya kamunun yararına olan işlerde kullanılması ve hiçbir şekilde kişisel fayda veya amaçlara hizmet etmek için kullanılmaması gerektiği belirtilmiştir. Örtülü ödenek tutarı kanunda belirtildiği şekilde her yılın bütçesinden tahsis edilir. Örtülü ödenek sistemi dünyanın birçok ülkesinde bulunmaktadır ve ağırlıklı olarak devletin isithbarat, savunma ve güvenliğini ilgilendiren konularda kullanmaktadır. Örtülü ödenek sistemi milli güvenlik, kapalı istihbarat ve savunma gibi hassas konularda yapılması gereken işlerin hızlı ve kararlı bir şekilde ve bürokratik süreçler içinden geçerek zaman kaybetmeden veya engellenmeden yapılmasını sağlar. Örtülü ödenek Cumhurbaşkanlığına tahsis edilen yıllık bütçeye ilave olarak her yıl ayrıca tahisi edilen bir tutardır ve yıl içinde tamamının harcanması gibi bir zorunluluk yoktur. Kanunda yapılan en son değişikliklere göre her yıl için ayrılacak örtülü ödenek tutarı Cumhurbaşkanlığı genel başlangıç bütçesinin binde beşini geçemez. Ekim ayında Maliye ve Hazine Bakanı Berat Albayrak tarafından açıklanan Orta Vadeli Planda Merkezi YönetimBütçesi’ndeki harcamalar kalemi 2019 için 961 milyar, 2020 için 1112,4 milyar, 2021 için 1230,9 milyar lira, Cumhurbaşkanı’na tahsis edilen örtülü ödenek ise 2019 için 4 milyar 805 milyon, 2020 için 5 milyar 562 milyon, 6 milyar 154 milyon 500 bin lira olarak belirlendi. Örtülü ödenek konusu 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 24. maddesinde düzenlenmiştir. 27 Mart 2015 tarihinde kanunun 24.maddedesinde yapılan değişiklikle örtülü ödenek kullanma yetkisi Başbakanlığın yanısıra Cumhurbaşkanlığına da verildi. Daha sonra 24 Haziran 2018 tarihinde Başbakanlık kurumunun kaldırılmasının ardından 24.maddenin metni aynı kalırken sadece metinde yer alan Başbakan ve Başbakanlık ibareleri kaldırıldı. Yapılan en son değişikliklerden sonra Kanunun 24.madesinin son hali şöyledir : “Örtülü ödenek; kapalı istihbarat ve kapalı savunma hizmetleri, Devletin millî güvenliği ve yüksek menfaatleri ile Devlet itibarının gerekleri, siyasi, sosyal ve kültürel amaçlar ve olağanüstü hizmetlerle ilgili Devlet ve Hükümet icapları için kullanılmak üzere Cumhurbaşkanlığı bütçelerine konulan ödenektir. Kanunlarla verilen görevlerin gerektirdiği istihbarat hizmetlerini yürüten diğer kamu idarelerinin bütçelerine de örtülü ödenek konulabilir. Örtülü ödenek, bu amaçlar dışında ve Cumhurbaşkanının ve ailesinin kişisel harcamaları ile siyasi partilerin idare, propaganda ve seçim ihtiyaçlarında kullanılamaz. İlgili yılda bu amaçla tahsis edilen ödenekler toplamı,genel bütçe başlangıç ödenekleri toplamının binde beşini geçemez. Diğer ilgili idare bütçelerinde yer alan örtülü ödeneklerin kullanılma yeri, giderin kimin tarafından yapılacağı, hesapların tutulma ve kapatılma yöntemi, gideri yapanın değişmesi halinde yeni yetkiliye hangi belgelerin aktarılacağı Cumhurbaşkanı tarafından belirlenir. Örtülü ödeneklere ilişkin giderler Cumhurbaşkanı tarafından imzalanan kararname esaslarına göre gerçekleştirilir ve ödenir.” Türkiye’de 24 Haziran 2018 ‘de yapılan genel seçimlerin ardından Başkanlık sistemine geçilmesinden önce Başbakanlık ve Cumhurbaşkanlığına örtülü ödenek tahisi yapılıyordu. 2014 yılına kadar ise sadece Başbakanlara örtülü ödenek tahisis edilmekteydi. 27 Mart 2015 tarihinde kanunun 24.maddedesinde yapılan değişiklikle örtülü ödenek kullanma yetkisi Başbakanlığın yanısıra Cumhurbaşkanlığına da verildi. Türkiye’de örtülü ödeneğe tahsis edilen tutarın oldukça yüksek olması ve hiçbir surette denetlenememesi ve kullanım yerlerinin gizli tutulması zaman zaman eleştiri konusu olabiliyor. Kanunda yapılan yeni değişikliklere göre devlet Cumhurbaşkanlığı bütçesinin ve dolayısıyla örtülü ödenek tutarının Cumhurbaşkanı tarafından belirleniyor olması ve örtülü ödenek tutarının çok yüksek olarak belirlenmesi örtülü ödenek ile ilgili konudaki en temel eleştiri konuları arasında bulunuyor. Ayrıca, kanunda örtülü ödeneğin kişisel veya özel harcamalar için kullanılamayacağının belirtilmesine rağmen, yapılan harcamaların gizli tutulması ve denetlenememesi nedeniyle ödeneğin kanuna uygun olarak harcanıp harcanmadığının bilinmesi mümkün olamıyor. Ayrıca, ilgili kanunda 2015 yılında yapılan değişiklikle birlikte örtülü ödenek kalemleri yani örtülü ödenekten yapılan harcamaların türleri son 4 yıldır Sayıştay raporlarında yer almıyor. Kanunda tarif edilen örtülü ödeneğin kullanım alanı gizli istihbarat, gizli savunma, güvenlik gereklerinin yanı sıra devlet itibarını artırıcı hizmetler, kültür hizmetleri ve olağanüstü durumlar gibi çok geniş kapsamlı ve yoruma açık bir çerçeveye yayılmaktadır. Tayyip Erdoğan’ın 2014 yılında Cumhurbaşkanı seçilmesinden sonra Cuhurbaşkanlığına da Başkbakanlık için tahsis edilen örtülü ödeneğini de kullanma yetkisi de verildi. Haziran 2018 ’de yapılan genel seçimlerden sonra Başkanlık sistemine geçilmesinin ardından ise 703 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile bazı kanun ve kanun hükmünde kararnamelerde değişiklik yapıldı bu değişikliler arasında örtülü ödenek ile ilgi düzenlemeler de bulunuyor. Başbakanlık kurumunun kaldırılmasıyla birlikte 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun örtülü ödenek ile ilgili olan 24’üncü maddesinde, ‘Başbakan ve ‘Başbakanlık ibareleri, ‘Cumhurbaşkanı’ ya da ‘Cumhurbaşkanlığı’ olarak değiştirildi. Buna göre, kanunda yer alan metni uygun olarak: “kapalı istihbarat ve kapalı savunma hizmetleri, devletin milli güvenliği ve yüksek menfaatleri ile devlet itibarının gerekleri, siyasi, sosyal ve kültürel amaçlar ve olağanüstü hizmetlerle ilgili Devlet ve Hükümet icapları için kullanılmak üzere” şeklinde değiştirildi. Cumhurbaşkanlığı bütçesine genel bütçe başlangıç ödenekleri toplamının en fazla binde beşi kadar ödenek konulacak. Bu değişikliğe göre 2018 bütçesine göre yıl sonuna kadar 3.7 milyar TL örtülü ödenek tahsis edilmiş oldu. Kanunda yapılan son değişikliklere göre Cumhurbaşkanlığı ve diğer ilgili idare bütçelerinde yer alan tüm örtülü ödeneklerin kullanılma yeri, giderin kimin tarafından yapılacağını da Cumhurbaşkanı belirliyor. Yine son yapılan değişikliklere göre örtülü ödenek harcamalarının Maliye Bakanı ve ilgili Bakan tarafından imzalanan kararnameyle yapılması yöntemi de kaldırıldı. Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğünün açıklamasına göre Cumhurbaşkanlığı kurumu tarafından 2018 yılında örtülü ödenekten 1.72 milyar TL harcandı. Ödenek kalemleri, bütçeden ayrılan ödeneğin harcanancağı gider grubu veya kategorisini gösterir. Örneğin; havalanı inşaatı projesi için tahsis edilen ödenek kalemleri, personel giderleri, hizmet alımı, inşaat malzemeleri ve benzeri kategorilerden oluşur. Örtülü Sermaye, Vergi Usul Kanunda yer alan Kurumlar Vergisi Kanununun 12.maddesiyle düzenlenmiştir. Kanuna göre, kurumların, ortaklarından veya ortaklarla ilişkili olan kişilerden doğrudan veya dolaylı olarak temin ederek işletmede kullandıkları her türlü borcun, hesap dönemi içinde herhangi bir tarihte kurumun öz sermayesinin üç katını aşan kısmı, örtülü sermaye sayılır. İşletmede kullanılan borçların örtülü sermaye sayılabilmesi için; Cumhurbaşkanlığı bütçesi son 10 yılda en çok artırılan devlet birimi olarak öne çıkıyor. 2009 yılında 69 milyon TL olan Cumhurbaşkanlığı bütçesi 2019 yılında 2,8 milyar TL’ye yükseltilirken, 10 yıl içine yaklaşık 40 kat veya % 4,000 artış göstermiş oldu. 2009 -2019 yılları arasındaki yıllık Cumhurbaşkanlığı bütçeleri şöyle: Şirketlerde örtülü ödenek yerine, örtülü sermaye sistemi bulunmaktadır. Kanuna göre şirketlerin işletmede kullanmak için doğrudan veya dolaylı olarak sağladıkları borcun öz sermayelerinin üç katını aşan kısmı, örtülü sermaye kabul edilir. Bir kamu hizmetinin veya bir projenin yapılması için belirli bir mali yıl içinde kullanılmak üzere devlet bütçesinden çeşitli kurumlara harcamaları için tahsis edilen tutardır.