Tüzel Kişi Nedir?

Tüzel kişi veya hükmi şahıs, hukuk sisteminin kurallarına göre oluşturulan hak ehliyeti ve borçlanma olanağına sahip hukuki varlıklara denir. Tüzel kişilik, bir amacı gerçekleştirmek iradesiyle örgütlenen ve hukuk sistemi kurallarına göre oluşturulan bir varlığı ifade eder. Tüzel kişiler Kamu Hukuku Tüzel Kişileri ve Özel Hukuk Tüzel Kişileri olarak iki çeşittir. Türkçe düz, doğru sözcüğünden türeyen tüzel kelimesi hukuki, adli veya hükmi anlamlarında kullanılır. Özel hukuk tüzel kişileri olan şahıs veya sermaye şirketleri kuruluş ve tescil aşamalarından sonra hukuki varlık kazanarak tüzel kişi statüsüne haiz olurlar. Şirket ortakları ise tüzel kişiliğin kanuni temsilcileri olarak şirket adına kararlar alırlar. Kamu hukuku tüzel kişileri ve özel hukuk tüzel kişilerinin faaliyet konularını içeren isimleri tüzel kişinin ünvanın oluşturur. Örn: Bir kamu tüzel kişisi olan Ziraat Bankasının ünvanı- Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası Anonim Şirketi’dir. Bir amacı gerçekleştirmek üzere biraraya gelen kişiler ve varlıkların oluşturduğu, gerçek kişiler gibi hak ve yükümlülere sahip olan bağımsız hukuki varlıklardır. Gerçek kişiler dışında kalan, şirketler, vakıflar, kamu kurumları gibi hukuki varlıkların tümü tüzel kişiliklerdir. Maden Kanunu kapsamında madencilik şirketlerinin resmi makamlara sunması gereken rapor, proje ve her türlü teknik belgeyi hazırlamak üzere Bakanlık tarafından yetki belgesi verilen, deneyimli maden ve jeoloji mühendisleri istihdam eden, kuruluş, görev ve yetkileri 29731 sayılı resmi gazede yayımlanan şirketlerdir. Devlet ve devletin özel bir kanunla veya kanun verdiği yetkiye dayanarak, kamuya yarar sağlamak amacıyla oluşturduğu tüzel kişiliklerin tamamı kamu tüzel kişileridir. Devlet, yasama, yürütme ve yargı organlarının tümüyle birden bir kamu tüzel kişiliğidir. Ayrıca, TRT, TÜBİTAK, devlet üniversiteleri, Ziraat Bankası, Halk Bankası gibi devet bankaları da kamu tüzel kişiliğine sahip kuruluşlar arasında sayılabilir. Hukuki olarak tüm bireyler yani insanlar gerçek kişi sıfatına sahiptir. Bireyler doğar doğmaz hak ehliyetine, ergin yaşa geldiklerinde de fiil ehliyetine sahip olurlar. Fiil ehliyetinde, kişilerin kısıtlılık durumları ve ayırt etme yetilerine bağlı olarak tam ve sınırlı ehliyetlilik ve tam ve sınırlı ehliyetsizlik halleri söz konusu olabilir. Kamu hukuku tüzel kişileri ve özel hukuk tüzel kişilerinin kuruluşları veya oluşumları farklılık gösterir. Kamu hukuku tüzel kişileri devlet tarafından kanunla veya kanunun verdiği yetkiye dayanarak kurulur ve yine kanunla sonlandırılır. Özel hukuk tüzel kişilikleri ise ortakları veya kurucuları olan gerçek kişilerin, söz konusu tüzel kişiliğin tabi olduğu kanuni gerekleri serbest iradeleriyle yerine getirmeleri ve kuruluş ve tescil işlemlerini gerçekleştirmeleri sonucu kurulurlar ve yine kurucuları veya ortaklarının serbest iradeleriyle sona erdirilirler. Hukuki açıdan hak ve fiil ehiyetine sahip gerçek kişilerle, gerçek kişiler tarafından oluşturulan tüzel kişililer arasında pek çok fark bulunur. Devlet tarafından, kanuna dayalı olarak ve kamu yararı sağlamak amacıyla kurulan bütün kamu kurum ve kuruluşları kamu tüzel kişiliğine sahiptir. Bu kurumların bazıları Anayasa’da belirtilmiştir; Bunların dışında, gerçek veya tüzel kişiler tarafından bir amaca hizmet etmek için kişilerin özgür iradesiyle kurulan tüm özel ve halka açık şirketle ile dernek, vakıf ve benzeri kuruluşların tamamı özel hukuk tüzel kişiliğine sahiptir. Başta devlet olmak üzere, belediyeler, devlet üniversiteleri, devlet bankaları gibi kuruluşlar kamu tüzel kişiliğine haizdir. YÖK, Milli Piyango İdaresi, ÖSYM bunlara örnek olarak gösterilebilir Devlet ve devletin özel bir kanunla veya kanun verdiği yetkiye dayanarak, kamuya yarar sağlamak amacıyla oluşturduğu, görev ve yetkileri kanunla düzenlenen tüzel kişilerdir. Yerel yönetimler, (il özel idaresi, belediyeler), kamu kurum ve kuruluşları, meslek kuruluşları kamu tüzel kişileridir ve görev alanları çerçevesinde kamu gücünden yararlanırlar. Kamu tüzel kişilikleri diğerlerinden ayıran en önemli özellik, kamu yararını sağlam amacıyla kurulmuş olmaları ve kamu gücünü kullanabilme ayrıcalıklarıdır. Kamu tüzel kişilikleri kanunla kurulur ve kanunla sona erdilirler Özel hukuk tüzel kişileri, özel hukuk kuralları çerçevesinde kurulan ve bu kurallara uygun olarak faaliyet gösteren tüzel kişilerdir. Tüm özel şirketler, dernekler, vakıflar, sendikalar bu kategoriye girer. Bu tüzel kişilikler, kar elde etmek veya sosyal yardım yapmak gibi bir amaç doğrultusunda gerçek kişilerin iradeleriyle kurulur ve sona erdirilir, eşitlik ilkesine tabidir. Kamu hukuku tüzel kişileri, kamu hukuku kurallarına göre kurulan ve bu kurallara uygun faaliyet gösteren tüzel kişilerdir. Kamu hukuku tüzel kişileri, kamu yararını sağlamak üzere kanunla kurulurlar ve kanunla sonlandırılırlar, kamunun gücünden yararlanırlar. Bütün şirketler tüzel kişi statüsüne sahiptir. Devletin kamu tüzel kişiliğine sahip bir organdır. Kendisini oluşturan bireyler yani vatandaşlarından farklı bir hukuki kişiliğe sahiptir. Devlet adına hareket eden ve işlem yapan gerçek kişiler ise devlet tüzel kişiliğinin yasama yürütme ve yargı organlarında yer alırlar. Devlet tüzel kişiliği bu organların tamamını kapsar. Tüzel kişiler, kendilerini oluşturan gerçek kişilerin veya onların temsilcilerinin tayin edeceği gerçek kişiler tarafından temsil edilirler. İlgili Terimler ve Anlamları: Kendine özgü özellikleri olan varlık, birey anlamına gelir. Hukuk terimi olarak kişilik hak ve fiil ehliyetine sahip olma durumunu ifade eder. Vergi usul kanununa göre vergi mükellefleri gelir vergisi mükellefiyeti açısından Gerçek Usule veya Basit Usule tabidir. Gerçek Usül’de gelir vergisine tabi olan vergi mükelleflerinin bilanço ve işletme esasına göre defter tutma yükümlüğü defter tutma yükümlükleri vardır. Özel kişi tüzel olmayan, gerçek kişi anlamında kullanılan bir terimdir.